TÂM AN LẠC
Tác giả: Ayya Khema
Trích từ cuốn sách: “Be an Island”
Chuyển ngữ: HT. Thích Trí Chơn
Giới thiệu tác giả: Ni Sư Ayya Khema sinh tại Bá Linh (Berlin) nước Đức (Germany) năm 1923, cha mẹ theo đạo Do Thái (Jewish). Năm 1938, Ni Sư trốn thoát khỏi Đức quốc qua Glasgow, Scotland (Tô Cách Lan). Sau bà và gia đ́nh qua Trung Hoa sống ở Thượng Hải (Shanghai). Khi thế chiến thứ Hai bùng nổ (1939 - 1945) gia đ́nh bà bị quân đội Nhật bắt cầm tù. Cha bà đă mất trong trại giam. Sau chiến tranh bà di cư sang Hoa Kỳ cùng chồng và hai con. Giữa năm 1960 và 1964, bà cùng gia đ́nh chu du khắp nơi ở Châu Á, nhất là các nước vùng Hy Mă Lạp Sơn (Himalayas). Trong thời gian này bà chuyên tu Thiền. Mười năm sau, bà bắt đầu dạy Thiền tại Âu Châu, Hoa Kỳ và Úc Đại Lợi (Australia). Năm 1979 bà thọ giới xuất gia với ngài Narada Mahathera tại Colombo, Sri Lanka (Tích Lan). Năm 1987, Ni Sư là thành viên trong ban tổ chức Hội Thảo Quốc Tế đầu tiên cho Ni giới tại Bồ Đề Đạo Tràng (Bodh Gaya) - Ấn Độ, nơi Đức Đạt Lai Lạt Ma đă đọc bài diễn văn chủ yếu. Tháng 5 năm 1987 Ni Sư được mời phát biểu về Phật Giáo tại Liên Hiệp Quốc ở Nửu Ước (New York). Tháng 6 năm 1997, Ni Sư thành lập Tu Viện Phật Giáo Nam Tông (Theravada) đầu tiên tại Đức. Ni Sư qua đời vào ngày 2 tháng 11 năm 1997 tại Đức (Germany), hưởng thọ 74 tuổi. Ni Sư là tác giả của khoảng 25 đầu sách về Thiền và giáo lư đức Phật, nhiều cuốn được dịch ra hơn bảy thứ tiếng, gồm có: 1. “Be An Island” (Ốc Đảo Tự Thân); 2. Being Nobody, Going Nowhere (Vô Ngă, Vô Ưu) và 3. Who is Myself? (Ta Là Ai?) v.v... [Ghi chú của người dịch]
Hạnh phúc có nghĩa là b́nh an, nhưng thường người ta thực sự không muốn nghĩ đến điều đó. Trái lại, sự an lạc được xem như là “điều không thích thú” hay “không có việc ǵ xảy ra”, là sự vắng bóng của phát triển và sinh động. Nhưng sự b́nh an không dễ t́m thấy ở khắp mọi nơi. Nó rất khó thành đạt và cũng ít người thực tâm muốn t́m kiếm. Có lẽ v́ sự an lạc tựa hồ như sống cuộc đời tiêu cực hay chối bỏ cái bản ngă tối thượng của con người. Cho nên, chỉ có các hành giả ham chuộng đời sống tâm linh mới quan tâm mong cầu sự an lạc.
Khuynh hướng tự nhiên của con người là t́m cách tự đề cao ḿnh, trái ngược với một cực đoan khác là tánh mặc cảm tự ti. Người nào có tánh tự cao th́ không thể t́m thấy sự an lạc. Lúc nào họ cũng t́m cách tranh chấp hơn thua với những kẻ khác. Họ thường nghĩ: “Điều ǵ người ta làm được th́ tôi cũng làm được tốt hơn thế nữa”. Nhưng khi nh́n thực tế không phải vậy th́ sự suy nghĩ của họ lại thay đổi là: “Bất cứ việc ǵ bạn làm, tôi không thể làm tốt bằng”. Trong cuộc sống, có lúc bạn phải nhận thấy rơ là có những việc mà ḿnh phải thua kém người ta, dù đó là việc làm quét đường hay viết sách.
Ư nghĩ tự tôn hay mặc cảm tự ti đều không mang lại cho bạn sự an lạc. Sự khoe khoang tài năng hay mặc cảm thua kém người khác đều khiến tâm ta bất an. Ta luôn luôn mong chờ một kết quả qua sự khen ngợi hay chê trách của bạn bè xung quanh. Khi bị chê bai, trong ḷng ta như xảy ra một cuộc chiến tranh, nhưng khi được khen ngợi th́ ta lại nghĩ như một kẻ thắng trận.
Trong chiến tranh không bao giờ có ai chiến thắng mà chỉ có những kẻ thất bại. Chẳng cần biết ai là người đă kư trước bản ḥa ước, nhưng điều rơ ràng là cả hai phe đều thua trận. Cũng vậy, nếu ai cảm thấy ḿnh là người chiến thắng, kẻ hiểu biết hơn, mạnh hơn hay khôn lanh, thông minh hơn, bạn cũng không thể có được sự an lạc, v́ chiến tranh và ḥa b́nh không bao giờ cùng đi với nhau.
Cuối cùng, người ta tự hỏi rằng: Có ai thực ḷng muốn t́m sự an lạc? Có ai thực sự cố gắng để t́m được nó không? Chúng ta cần phải quay vào trong tâm mới mong t́m thấy được sự b́nh an. Hành động tự thẩm vấn này rất khó làm. Bởi lẽ phần đông nhiều người ai cũng có một cánh cổng sắt dày đóng kín cửa vào tâm. Bạn không thể biết được điều ǵ đang xảy ra bên trong. Nhưng tất cả mọi người đều cần phải cố gắng quán sát tâm để biết rơ thực sự ḿnh muốn ǵ.
Trong lúc gặp khó khăn, khi chúng ta không nghĩ ǵ đến mặc cảm tự tôn hay tự ti, những lúc ấy tất cả mọi điều chúng ta mong cầu là sự b́nh an. Khi ḷng xao động hay ư nghĩ tự ti đă biến mất th́ điều ǵ sẽ xảy ra? Phải chăng lúc đó chúng ta thực sự chỉ mong ước có được cái tâm an lạc? Hay chúng ta muốn trở thành một nhân vật đặc biệt, một người quan trọng hay được tôn kính?
Là một “nhân vật” th́ chẳng bao giờ có an lạc. Có một câu chuyện thú vị về cây xoài như sau. Một đức vua khi cưỡi ngựa qua khu rừng, ngài đă trông thấy một cây xoài trĩu nặng những quả. Ngài liền ra lệnh cho quân hầu: “Tối nay hăy trở lại đây hái hết tất cả những trái xoài đó cho ta”, v́ nhà vua muốn dùng chúng để dọn tiệc trong hoàng cung. Quân lính đi vào rừng và trở về tay không. Họ thưa: “Tâu bệ hạ, tất cả những trái xoài trên cây đă bị hái, chẳng c̣n quả nào cả”.
Đức vua nghĩ rằng quân hầu lười biếng không muốn trở lại khu rừng nên ngài tự thân hành cưỡi ngựa trở lại đó. Thay v́ một cây xoài xinh đẹp nặng trĩu những quả, giờ đây chỉ c̣n là một thân cây tàn tạ và xác xơ, trông rơ tội nghiệp! Người ta đă bẻ hết các cành cây để hái trái. Khi nhà vua cưỡi ngựa đi xa hơn chút nữa, ngài đă gặp thấy một cây xoài khác xanh tươi đẹp đẽ với cành lá sum sê nhưng trên cành không có một trái nào. Chẳng ai muốn đến gần cây xoài này. V́ không có trái nên cây xoài được sống yên thân. Nhà vua trở về cung điện, trao ngai vàng, áo mũ cân đai cho các triều thần và nói: “Giờ đây các người hăy ǵn giữ vương quốc này, c̣n ta sẽ vào sống ẩn dật ở trong rừng”.
Khi bạn không là ai cả và cũng chẳng có ǵ cả, bạn sẽ không lo sợ chiến tranh hoặc bị tấn công, và bạn được sống b́nh an. Cây xoài nặng trĩu nhiều trái nên chẳng có được một phút yên thân, v́ mọi người ai cũng muốn hái trái của nó. Cho nên, nếu thực sự muốn có an lạc th́ bạn hăy không là ai cả. Chẳng phải là nhân vật quan trọng, cũng không là người tài giỏi, đẹp đẽ, nổi tiếng, có thế lực hay giữ chức quyền ǵ hết. Mà chúng ta nên biết khiêm cung, hạ ḿnh, càng ít đưa cái ta của bạn ra càng tốt.
Nên nhớ cây xoài nhờ không có trái mà được đứng b́nh yên với vẽ đẹp xinh tươi rực rỡ của nó để tỏa bóng mát cho mọi người. Không là ai cả không có nghĩa là không làm ǵ và không giúp được ǵ cho ai hết. Mà chúng ta vẫn hành động những không phô trương bản ngă và không mong cầu lợi danh. Cây xoài cho bóng mát nhưng không ồn ào khoe khoang và cũng chẳng gây phiền muộn cho bất cứ ai muốn được bao che dưới bóng mát của nó. Đó là một đức tính cần thiết để giúp cho tâm ta tĩnh lặng. Nhưng hiếm có được, v́ phần đông các bạn đều thích theo cực đoan này hay ở cực đoan khác hoặc không muốn làm ǵ cả với ư nghĩ tự phụ rằng: “Không có tôi, đố xem quư vị làm được tṛ trống ǵ” hay bạn phải nắm quyền lănh đạo để phát biểu ư kiến này nọ.
Là một ai đó, điều ấy có vẻ quan trọng và đă ăn sâu vào tâm trí của ta hơn là có được sự b́nh an. Do đó, chúng ta cần phải quán sát cẩn thận tâm ḿnh để biết thực sự điều ta đang t́m kiếm. Trong cuộc sống hiện tại, ta mong ước điều ǵ? Nếu chúng ta muốn trở thành nhân vật quan trọng, muốn được tôn vinh và kính mến th́ bạn nên vui ḷng nhận lănh cái giá phải trả. Mọi việc ở đời đều có hai mặt tích cực và tiêu cực của nó giống như mặt trời chiếu ra cái bóng. Nếu chúng ta muốn được cái này th́ phải chấp nhận cái kia, khỏi cần than thở.
Nếu bạn thực sự muốn có tâm an lạc, một sự yên ổn, vững chăi trong ḷng th́ chúng ta nên từ bỏ tham vọng muốn trở thành một nhân vật hay một ai đó. Nhưng không phải v́ thế mà thân tâm ta bị đánh mất, cái bạn mất là ḷng ham muốn xác nhận sự quan trọng, ưu thế vượt bực của con người đặc biệt mà ta gọi là “cái tôi”.
Mọi người ai cũng tự coi ḿnh là quan trọng. Nhưng có hàng tỷ người trên trái đất này, vậy th́ có bao nhiêu người sẽ nghĩ đến chúng ta? Hăy đếm thử xem. Sáu hoặc tám, mười hai hay mười lăm trong những con số tỷ này. Có thể bạn đă quá phóng đại sự quan trọng của cá nhân ḿnh. Càng hiểu rơ như thế, chúng ta thấy cuộc đời càng dễ sống hơn.
Muốn được làm ai đó là điều rất nguy hiểm. Chẳng khác ǵ chơi với lửa, có ngày bạn sẽ bị phỏng tay. Người khác không phải lúc nào cũng ủng hộ ta. Có người đă thành công khi trở thành một ai đó, chẳng hạn những nguyên thủ quốc gia, nhưng họ phải nhờ đến các vệ binh bảo vệ, v́ mạng sống của họ thường xuyên bị đe dọa.
Giữa bao nhiêu thứ trên đời - con người, cầm thú, vật dụng thiên nhiên hay nhân tạo - chỉ có một thứ bạn có thể làm chủ được là tâm của ḿnh. Nếu chúng ta thực sự muốn trở thành ai đó, hăy cố gắng trở thành con người hiếm có là người có thể làm chủ được tâm của ḿnh. Trở thành một người như vậy không chỉ là đặc biệt mà c̣n mang lại cho ta nhiều lợi lạc nhất. Một người như thế không thể rơi vào cạm bẫy của ô nhiễm và tội lỗi.
Có câu chuyện về ngài Ajahn Chah, một vị đại lăo thiền sư nổi tiếng ở miền đông bắc Thái Lan. Có lần ngài bị chỉ trích là tính t́nh hay nóng nảy và sân hận. Ngài đă trả lời: “Có thể đúng, nhưng tôi ít khi dùng chúng lắm”. Một câu trả lời như thế chỉ có thể phát xuất ra từ một con người hiểu rất rơ về cá tính của ḿnh. Đó là một người hiếm có, không để cho ư nghĩ, lời nói và hành động của ḿnh trở nên bất thiện. Một người như thế mới thực đúng là một ai đó. Ngài chẳng cần phải chứng tỏ hay thanh minh với bất cứ ai, nếu không muốn nói là ngài không cần phải chứng minh điều ǵ, v́ điều ấy đă quá rơ ràng. Ngài chỉ có một ước muốn duy nhất không thay đổi, đó là tâm an lạc.
Khi chúng ta đặt sự b́nh an của tâm lên hàng đầu th́ tất cả mọi ư nghĩ, lời nói hay việc làm đều hướng về đó. Bất cứ điều ǵ không giúp cho tâm an lạc đều bị loại bỏ. Tuy nhiên, người khác có thể không đồng ư với ta. Nhưng tâm an lạc là của riêng bạn. Ta sẽ đạt được điều đó nếu ta nỗ lực tinh tấn tu tập.