BIỆN TÀI KIÊU MẠN MANG CHƯỚNG NGHIỆP
CHÁNH NIỆM KHIÊM CUNG HƯỞNG VÔ ƯU
Tịnh Minh
soạn dịch từ Pháp Thoại Pháp Cú
Thuở nọ, tại Xá-vệ có hai người bạn tuổi tác chênh lệch nhưng rất thân nhau và coi nhau như anh em ruột. Một hôm, nhân theo Phật tử đến tu viện Trúc Lâm nghe Đức Thế Tôn thuyết pháp, nhận ra lẽ vô thường biến dịch của vạn vật trên đời, họ đâm ra xem thường công danh, nhàm chán lạc thú, dốc ḷng theo Phật, cầu đạo giải thoát. Sau năm năm thọ tŕ giới luật, học hỏi kinh văn với các vị giáo thọ, họ đến đảnh lễ Đức Thế Tôn và thưa rằng:
- Bạch Thế Tôn, lâu nay chúng con được hân hạnh tu học với đại chúng, nhưng chưa biết nhiệm vụ của một Sa-môn, xin Thế Tôn từ bi chỉ dạy.
- Vậy sao! Đức Thế Tôn nói. Nhiệm vụ chính yếu của một Sa-môn là phải nghiên cứu kinh văn và tu tập thiền định. Có định th́ có tuệ; có tuệ th́ mới có từ bi, hỷ xả và giải thoát; phải vậy không?
- Đúng vậy! vị Sa-môn cao niên nói. Nhưng, bạch Thế Tôn, con nay tuổi già sức yếu, e khó mà thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu kinh văn, xin Thế Tôn cho phép con thực hiện nhiệm vụ tu tập thiền định.
- Được rồi! Vậy thầy hăy nỗ lực tinh tấn, y theo giáo pháp mà quán niệm hành thiền cho đến khi thành tựu đạo nghiệp.
- Bạch Thế Tôn, vị Sa-môn trẻ nói, con sẽ hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu kinh văn. Con sẽ quyết tâm nghiên cứu toàn bộ tam tạng giáo điển, v́ đó là những lời vàng ngọc của Đức Thế Tôn đă thuyết giảng.
Thế là từ đó đi đâu thầy cũng trịnh trọng xiển dương giáo pháp. Chẳng mấy chốc thầy trở thành một pháp sư nổi tiếng, làm giáo thọ cho 500 Tỳ-kheo và y chỉ cho mười tám cộng đồng Tăng già.
Bấy giờ có một nhóm Sa-môn chuyên tu thiền định đến yết kiến Thầy ḿnh, vị Trưởng lăo tu thiền đă chứng quả A-la-hán, và ngỏ ư xin phép về thăm Đức Thế Tôn. Thiền sư đáp:
- Lành thay! Cho tôi gởi lời về hầu thăm Đức Thế Tôn, các vị Trưởng lăo và pháp sư thân hữu của tôi.
Các Sa-môn về Trúc Lâm đảnh lễ Đức Thế Tôn, viếng thăm các vị Trưởng lăo rồi đến vấn an pháp sư, nói:
- Kính bạch Thượng tọa, Thầy chúng con xin gởi lời thăm sức khỏe Thượng tọa.
- Thầy của quư vị là ai? Pháp sư hỏi.
- Bạch Thượng tọa, Thầy của chúng con là pháp hữu của Thượng tọa.
- Thế ? quư vị đă học được ǵ với thầy ấy? Trong các Trường bộ kinh, Trung bộ kinh, Tiểu bộ kinh v.v? quư vị đă học được bộ nào? Trong ba tạng kinh điển, quư vị đă học được tạng nào?
Và rồi pháp sư tự nghĩ:
- Một bài kệ bốn câu không biết, chuyên môn lượm giẻ rách làm y, vào rừng ngồi lim dim suốt buổi, vậy mà nay cũng có môn đồ pháp quyến, sư đệ như ai! Có dịp ta sẽ hỏi sư ấy năm ba câu xem sao.
Ít lâu sau, vị Sa-môn cao niên về thăm Đức Thế Tôn, các vị Trưởng lăo và đến viếng pháp sư thân hữu. Được dịp trổ tài, vị pháp sư thông minh lanh lợi kia định lên mặt chơi khăm pháp hữu của ḿnh th́ Đức Thế Tôn liền nghĩ:
- Nếu khởi tâm khinh miệt, xúc phạm Thánh tăng th́ thầy ấy có thể bị đọa địa ngục.
V́ ḷng lân mẫn, Đức Thế Tôn giả vờ dạo quanh sân tu viện rồi ghé vào tịnh xá hỏi vị Sa-môn thông thái đôi điều về thế giới hữu h́nh, vô h́nh; và, để chứng tỏ tài bát thông kinh luận của ḿnh, pháp sư lên giọng hùng hồn về ư nghĩa của dục giới, sắc giới, vô sắc giới; rồi nào là không vô biên xứ thiên, thức vô biên xứ thiên, vô sở hữu xứ thiên, phi tưởng phi phi tưởng xứ thiên v.v…? Thầy ấy giảng thao thao như gió reo thác đổ, Đức Phật và vị Sa-môn cao niên rất hoan hỷ về tài hùng biện và trí nhớ tuyệt vời của pháp sư. Nhưng đến khi đức Thế Tôn hỏi làm thế nào thấy rơ thực tướng của vạn pháp và đoạn trừ sanh tử luân hồi th́ pháp sư biện giải loanh quanh như kiến ḅ miệng chén, trong khi vị Sa-môn chứng quả A-la-hán giải đáp vấn đề rơ ràng, dứt khoát bằng kinh nghiệm tu chứng của chính ḿnh. Và Đức Thế Tôn tán thán:
- Hay thay!... Hay thay!... Sa-môn!
Nghe Đức Thế Tôn tán thán vị Sa-môn cao niên, môn đồ của pháp sư làu thông kinh điển lấy làm khó chịu, sau đó họ đến đảnh lễ Đức Thế Tôn, hỏi:
- Bạch Thế Tôn, Thầy của chúng con biện tài vô ngại, trí nhớ tuyệt vời, và hiện là giáo thọ của 500 Tỳ-kheo, vậy mà không được Thế Tôn tán thán; trong khi thiền sư kia chưa từng miệt mài kinh điển, chỉ biết nhập định tham thiền th́ lại được ân huệ của Thế Tôn!
- Này các thầy Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn nói, các thầy nói sao? Nên biết thầy của các ngươi hành tŕ giáo pháp cũng như kẻ chăn ḅ thuê, ngày ngày lùa ḅ ra đồng, chăm sóc vỗ béo từng con, nhưng không có con nào là của ḿnh cả, và cũng chả bao giờ nếm được hương vị của sữa ḅ. C̣n vị Sa-môn cao niên kia th́ giống như ông chủ, không chăn ḅ mà hưởng được những sản phẩm tuyệt diệu từ sữa ḅ làm ra.
Ngài đọc kệ:
Dầu đọc tụng nhiều kinh,
Tâm buông lung cẩu thả,
Như kẻ chăn ḅ thuê,
Khó hưởng Sa-môn quả!
Dầu đọc tụng ít kinh,
Nhưng hành tŕ giáo pháp,
Như thật, tâm giải thoát,
Từ bỏ tham sân si,
Hai đời không chấp tŕ,
Thọ hưởng Sa-môn quả.
(PC. 19, 20)