PHẬT PHÁP VỚI TUỔI TRẺ
XẢO NGUYỆN (Perfect Wishes)
Tâm Minh – Vương Thúy Nga
Kính thưa quí vị và các bạn,
Mùa Xuân lại trở về, thiên hạ lại chúc nhau, gởi đến cho nhau những lời chúc tốt đẹp nhất (best wishes) về sức khỏe (sự trường thọ), tài lộc (của cải vật chất, công danh sự nghiệp), gia đ́nh (con đàn, cháu đống)… nhưng những lời chúc này vẫn bị thi sĩ Tú Xương “chê”:
Lẳng lặng mà nghe nó chúc nhau
Chúc nhau trăm tuổi bạc đầu râu
Phen này ông quyết đi buôn cối
Thiên hạ bao nhiêu đứa giă giầu. (giă trầu)
Rồi nếu họ chúc thăng quan tiến chức th́ thi sĩ đi buôn lọng, chúc đông con, nhiều cháu th́ thi sĩ “đuổi” họ “lên núi ở với khỉ”, v.v... Nhà thơ trào phúng này th́ không có cái ǵ mà ông không châm biếm nếu ông cho là “nhố nhăng, kịch cỡm”.
C̣n thiền sư Bankei cũng không thấy “năm mới” hay “năm cũ” ǵ cả, ông nói:
“Có ǵ quan trọng năm mới hay năm cũ?
Tôi duỗi chân nằm ngủ an nhiên.”
V́ đối với Thiền sư:
Mùa Xuân hoa đào nở
Mùa Thu có lá rơi
Cảnh sắc tự nhiên của đất trời
Tất cả đều là ngữ ngôn của diệu pháp.
Và nói chung, đối với các thiền sư, th́ các Ngài không “lăng xăng” bận tâm như chúng ta bận tâm với Xuân, Hạ, Thu, Đông, v́ nội tâm của các Ngài đă được chuyển hóa, không c̣n phân biệt nên không bị ràng buộc bởi không gian, thời gian… nữa!
C̣n đối với Xuân Diệu, nhà thơ đă một thời được coi như “thi sĩ của t́nh yêu”, cũng bi quan khi nh́n tuổi trẻ đi qua không cách ǵ ngăn lại:
Nói làm chi rằng Xuân vẫn tuần hoàn
Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại?
Như vậy, những ǵ chúng ta chúc nhau có phải là “best wishes” không? Xin mời quí vị và các bạn tham dự cuộc hội thoại bỏ túi giữa 3 huynh trưởng GĐPT nói về những lời chúc tốt đẹp nhất, thiện xảo nhất, hoàn toàn nhất là như thế nào?
A: Hôm nay gần Tết rồi! Chúng ta hăy bàn về những lời chúc tụng và mong ước đi nha!
B: Phải đó, nói về “xảo nguyện” dịp này là đúng điệu nhất!
C: Đề tài hôm nay thật mới lạ quá! Xảo nguyện dịch ra tiếng Anh là ǵ hả?
A: Tạm dịch là “perfect wishes” đi!
B: Phải đó, Xảo nguyện là những thỉnh nguyện (mong ước) thiện xảo.
C: Thế nào mới là một mong ước thiện xảo đây? Chứ không phải ḿnh muốn mong ước cái ǵ cũng được sao?
A: Mong ước là quyền của ḿnh, nhưng không phải mong ước nào cũng là thiện xảo cả đâu. Thật vậy, các bạn thấy không? Thói thường, chúng ta hay mong cầu kiểu như “cầu cho tôi thi đậu” hay “cầu cho tôi buôn may bán đắt” hay “cầu cho tôi được trúng số” hay “cầu cho gia đ́nh tôi sớm ngày ổn định”, v.v... nghĩa là những lời cầu nguyện xoay quanh “cái tôi” hay “cái của tôi” không thôi!
B: A, tôi hiểu rồi, có phải bạn nói rằng “xảo nguyện” là những điều mong cầu không xoay quanh “cái tôi” nhỏ hẹp mà hướng về tha nhân, về muôn loài chúng sanh nữa phải không?
C: Phải rồi!
A: A, tôi cũng nhớ ra rồi, ví dụ như trong bài Tự quy y: “Tự về nương Phật, xin nguyện chúng sanh, thể theo đại đạo, phát tâm vô thượng. Tự về nương Pháp, xin nguyện chúng sanh, hiểu rơ kinh tạng, trí huệ như biển. Tự về nương Tăng, xin nguyện chúng sanh, bao gồm đại chúng, tất cả ḥa thuận.” Đó phải không?
B: Đúng lắm, các bạn nói và hiểu đúng lắm! Tuy nhiên, “Xảo nguyện” không chỉ là những lời nguyện thiện xảo mà c̣n là một phương pháp giáo dục cái nh́n cũng như điều chỉnh những phản ứng của ḿnh trước những cảnh “mắt thấy, tai nghe, thân tiếp xúc.”
C: Hay quá ha? Nhưng bạn hăy nói rơ thêm một chút nữa đi!
A: Tôi xin nói rơ hơn về những phản ứng của ḿnh trước mỗi hoàn cảnh: Các bạn thấy không? Thật ra, bản thân của các sự vật, hiện tượng chỉ là một dữ kiện (data) b́nh thường.
Nhưng v́ mỗi người chúng ta ai cũng có muôn ngàn kư ức (memories) và cảm xúc (strongly affected, very much impressed) về một cảnh nào đó, một vật ǵ đó... cho nên mỗi vật, mỗi cảnh đều gắn liền và gợi lên một tâm trạng cảm xúc.
Có khi đối với người này th́ vật đó, cảnh đó không gợi lên cái ǵ hết nhưng với người kia th́ gây ra thật nhiều xúc động không ai ngờ được.
B: Phải đó! Lấy thí dụ như khi nh́n một cuốn kinh: có người nhớ ngay đến đức Phật, chùa, nhà thờ, Chúa... hay cảm thấy an lạc, hạnh phúc, nhẹ nhàng, thanh thoát... có người lại liên tưởng đến các tà giáo, mê tín, dị đoan, những nhà tu đạo đức giả, sư hổ mang... hay gợi lên những cảm xúc như chán ghét, mệt mỏi, buồn ngủ, hay những ư tưởng như “láo”, “vô ích”, “dài ḍng”, “dơm” v.v...
C: Đúng vậy, hễ mắt nh́n thấy ǵ, th́ óc lập tức phản xạ (react, reflect), liên kết với những dữ kiện sẵn có trong kư ức. Có những phản xạ tự nhiên để tự bảo vệ bản thân (fight or fight response) như khi thấy con rắn, con cọp... lập tức toát mồ hôi, nhảy lùi lại và quay lưng chạy.
A: Vậy là chuyện thường, đâu có ǵ phải sửa đổi các phản xạ?
B: Ngoài những phản xạ tự nhiên như vậy ra, c̣n có những phản xạ làm cho tim ḿnh đập mạnh, thần kinh căng thẳng. Ví dụ như, có một anh X kia từng bị người bạn Y của ḿnh phê b́nh, châm biếm trước đám đông, nên mỗi khi gặp Y th́ anh X tránh mặt hay ḷng thấy khó chịu, thần kinh căng thẳng; đó cũng là một cách phản xạ. Trái lại, nếu gặp người ḿnh ngưỡng mộ, yêu mến th́ tim cũng đập mạnh nhưng cảm giác khoan khoái, nhẹ nhàng, phấn khởi, chứ không căng thẳng, khó chịu chút nào! Từ lúc nhỏ chúng ta đă quen với những phản xạ không lựa chọn như vậy, không hề ư thức về quá tŕnh h́nh thành của chúng ra sao. Nếu những phản xạ ấy đưa đến an lạc giải thoát th́ rất may mắn, nhưng nếu những phản xạ ấy đưa đến phiền năo, bệnh hoạn, chấp trước vào bản ngă, v.v... th́ chúng ta cần phải sửa đổi chúng lại.
C: Làm cách nào để sửa đổi lại những phản xạ ấy?
A: Phương pháp để giáo dục cái nh́n và điều chỉnh lại những phản xạ gọi là “xảo nguyện” đó. Mỗi lần nh́n thấy cảnh, hay làm một công việc trong ngày, chúng ta đều lập một lời nguyện thiện xảo, ví dụ như: Múc nước để rửa tay, xin nguyện cho mọi người, có đôi bàn tay sạch, ǵn giữ Giáo pháp này.
B: Hay ghê, bạn hăy nói rơ hơn đi nha!
C: Cái nh́n và phản xạ tuy là 2 quá tŕnh (process) khác nhau nhưng chúng xảy ra tiếp theo nhau trong khoảnh khắc (thời gian rất ngắn); bởi vậy, giáo dục phản xạ tức là giáo dục cái nh́n, thay đổi cách nh́n tức là thay đổi cuộc sống, v́ nh́n là sống. Phải giáo dục cái nh́n để phản xạ không phải là phiền năo, chấp trước.
A: Thật là hay đó! Vậy bắt đầu giáo dục cái nh́n là làm như thế nào?
B: Trước hết là đổi hướng nh́n. Từ xưa đến nay chúng ta chỉ quen nghĩ đến ḿnh (cái tôi nhỏ hẹp), bây giờ mỗi khi đối cảnh (tiếp xúc với cảnh bên ngoài), ta phải bắt đầu lời nguyện là: “nguyện rằng chúng sanh”, nghĩa là nghĩ đến tất cả mọi người trước hết, cũng có nghĩa là hướng đến chân lư.
C: Rồi làm sao thay đổi phản xạ?
A: Như đă nói, những vật, cảnh... mà mắt nh́n thấy thường gắn liền với những kư ức đă nằm sâu trong tiềm thức (subconsciousness); bây giờ ta phải làm sao để móc nối cái nh́n với chân lư chứ không cho nó móc vào với những kư ức đă tích tụ từ xa xưa. Muốn vậy, khi thấy một cảnh hay làm một việc ta phát một lời nguyện hướng về chân lư; lâu dần sẽ giúp ta sống với chân lư.
B: A, tôi hiểu rồi, v́ vậy ban đầu lời nguyện chỉ là một lời nhắc nhở để ta ngẫm nghĩ về chân lư, sau rồi thành thói quen, hễ gặp cảnh là tự động phát nguyện, những lời nguyện không bị móc nối vào kư ức mà lại móc với chân lư giải thoát phải không?
C: Vậy chứ “Xảo Nguyện” có giống như thực tập các bài thi kệ của thầy Nhất Hạnh dịch thoát từ cuốn “Tỳ-ni nhật dụng thiết yếu” dành cho các chú Sa-di (tiểu) trong chùa không hả?
A: Chính thị đó, bạn hiểu rồi chứ ǵ? Tuy nhiên “Tỳ-ni nhật dụng thiết yếu” chỉ là một phần; c̣n phẩm Tịnh Hạnh (kinh Hoa Nghiêm) mới đầy đủ những thi kệ dùng cho phương pháp Xảo Nguyện - khoảng chừng 141 bài th́ phải.
B: Bạn có biết thật sự công dụng của những bài kệ cũng như các phương pháp xảo nguyện là ở đâu không?
C: Một chú sa di (hay chúng ta đây) hằng ngày đọc tụng những bài thi kệ cho đến khi thuộc ḷng rồi sau đó thực tập quán tưởng và suy nghĩ theo lời nguyện trong kinh. Như vậy, chú bắt đầu có cái nh́n theo chân lư, rồi đưa tới được sống theo chân lư, kết quả tất nhiên là một ngày nào đó chú sẽ chứng nhập chân lư.
A: Các bạn có thể giới thiệu những bài kệ đó không? Để chúng ta cùng nhau tập sửa đổi cái nh́n và điều chỉnh lại các phản xạ theo đúng chân lư.
B: Được chứ, ngoài những bài trong kinh - lập nguyện khi làm những công việc thường ngày trong chùa - Thầy Nhất Hạnh c̣n sáng tác thêm những bài kệ mà ngày xưa đức Phật chưa dạy cho các chú tiểu, v́ lúc đó chưa có điện thoại, cũng chưa có máy vi tính... nữa đó! C̣n thầy Hằng Trường th́ dịch trọn phẩm Tịnh hạnh của kinh Hoa Nghiêm đầy đủ về phương pháp “Xảo Nguyện”. Ví dụ như là:
Kệ nghe Ca nhạc
Ca nhạc tụ họp
Nguyện rằng chúng sanh
Vui với chân lư
Biết nhạc là giả.
Kệ bước xuống đất
Bỏ chân xuống đất
Nguyện rằng chúng sanh
Tâm đắc giải thoát
An trụ bất động.
Kệ Bước đi
Thoăn thoắt dấn bước
Nguyện rằng chúng sanh
Dạo tịnh pháp giới
Tâm không chướng ngại.
Đường thẳng
Gặp đường thẳng tắp
Nguyện rằng chúng sanh
Cơi ḷng chính trực
Không dối, không nịnh.
Thấy cây cầu
Khi thấy cây cầu
Nguyện rằng chúng sanh
Rộng cứu độ hết
Giống như cây cầu.
Thấy nước chảy
Nếu thấy nước chảy
Nguyện rằng chúng sanh
Có chí làm lành
Tẩy trừ cấu hoặc.
Mở máy vi tính
Thắp lên máy vi tính
Ư tiếp xúc với Tàng
Tập khí nguyện chuyển hóa
Nuôi lớn Hiểu và Thương.
Mở cửa sổ
Mở cửa nh́n pháp thân
Đời mầu nhiệm vô cùng
Ḷng dặn ḷng tỉnh thức
Ḍng nước Tâm trong ngần.
C: Ḿnh cũng có thể tự đặt ra những thi kệ riêng cho ḿnh chứ, phải không bạn?
A: Đúng vậy, miễn là ḿnh biết được bố cục của các thi kệ và lời nguyện của ḿnh hướng về chân lư, vậy là được rồi.
B: Vậy chứ bạn nói có thi kệ về cầm máy điện thoại hay là đi thiền hành hay là đi xe đạp đâu?
C: À đây, bạn muốn biết th́ tôi đọc nha:
Cầm điện thoại lên
Tiếng đi ngoài ngàn dặm
Xây dựng niềm tin yêu
Mỗi lời là châu ngọc
Mỗi lời là gấm thêu.
Thiền hành
Ư về muôn vạn nẻo
Thiền lộ tâm an nhiên
Từng bước gió mát dậy
Từng buớc nở hoa sen.
Đi xe đạp
Ngồi thẳng trên xe đạp
Vững chăi giữ thăng bằng
Phước xin tu cùng Huệ
Hành và Giải song song.
Đổ rác
Một thùng rác bẩn
Một bông hồng thơm
Muôn vật chuyển hóa
Thường trong vô thường.
A: Các bạn có thích thêm nữa không?
B: Thôi, đủ rồi để học thuộc ḷng và áp dụng đă rồi mới nhận thêm những bài kệ khác chứ!
C: Sắp Tết rồi, các bạn thử làm những bài kệ nhỏ chúc Tết cho vui đi!
A: Nếu như vậy th́ ḿnh cũng đi vào chúc Tết cho cái “của tôi” rồi!
B: Bạn nói sao, tôi không hiểu!
C: Th́ chúc quí Thầy của ḿnh nè, quư Sư cô (nói chung là chư Tôn đức Tăng Ni của ḿnh) rồi chúc ông bà cha mẹ, bà con họ hàng… không phải sao?
A: Đúng vậy, nhưng “ăn theo thuở, ở theo thời” mà; nếu không ḿnh sẽ “không giống ai” và đắc tội với mọi người đó!
B: Đồng ư, vậy chúng ta luân phiên làm những bài kệ chúc Tết đi nha; tôi “xung phong” đây:
Xuân về Tết đến
Kính chúc Thầy Cô
Chúng sanh dị độ
Pháp thể khang an
C: Đến tôi phải không?
Năm hết Tết tới
Kính chúc Ông Bà
Cha Mẹ chúng con
Sức khỏe dồi dào
Thân tâm an lạc
A: Tôi cả đời không biết làm thơ làm kệ, mà các bạn cũng bảo làm kệ chúc Tết, phải liều chứ biết sao!
Mùa Xuân Canh Dần
Tết của chúng ta
Chúc cho mọi nhà
Vui vẻ thuận hoà
Thế giới nở hoa
Chúng sanh an lạc.
B: Vậy thôi, hôm nay đến đây tạm đủ rồi, xin tạm biệt các bạn!
A&C: Tạm biệt, tạm biệt!